Bệnh mạn tính là những bệnh có thời gian bị bệnh dài và nhìn chung là tiến triển chậm. Bốn loại bệnh mạn tính chính là bệnh tim mạch (như nhồi máu cơ tim và đột quỵ), ung thư, bệnh hô hấp mạn tính (như bệnh phổi tắc nghẽn mạn tính và hen phế quản) và đái tháo đường.
Bệnh mạn tính là nguyên nhân hàng đầu gây tử vong trên toàn cầu. Tại Việt Nam, bệnh mạn tính cũng là nguyên nhân tử vong hàng đầu, cứ 10 người chết có gần 8 người chết do bệnh mạn tính. Ước tính năm 2016, tử vong do bệnh mạn tính chiếm 77%. Bệnh mạn tính không thể ngừa bằng vắc xin, không thể chữa khỏi hoàn toàn và cũng không tự biến mất. Tuy nhiên bệnh có thể được kiểm soát bằng thuốc, chế độ dinh dưỡng và lối sống tích cực.
Vào dịp Tết Nguyên đán là dịp mà các gia đình đoàn viên, cùng quây quần bên bữa cơm gia đình, có rất nhiều món ăn chứa chất bột đường, chất đạm, chất béo và bia rượu. Nếu không để ý tới chế độ ăn dẫn tới mất cân đối giữa các nhóm thức ăn, lượng chất bột đường, chất đạm, chất béo quá nhiều trong khi rau, quả xanh lại ít…thì đây sẽ là nguyên nhân bùng phát các đợt cấp của các bệnh mạn tính.
Vì vậy, để kỳ nghỉ Tết bên gia đình và người thân có niềm vui trọn vẹn, những người mắc bệnh mạn tính cần có lối sống tích cực, kiểm soát tốt bệnh mạn tính.
Người mắc bệnh tim mạch và tăng huyết áp
Chế độ ăn: giảm ăn mặn bằng cách cho ít muối vào thức ăn, chấm nhẹ tay và pha loãng nước mắm khi chấm, mỗi người trưởng thành chỉ nên tiêu thụ dưới 5 gam muối/ngày (tương đương với một thìa cà phê). Dưa muối, hành muối là món ăn truyền thống, làm giảm độ ngán khi ăn nhiều món ăn giàu chất đạm, chất béo, tuy nhiên ở người tăng huyết áp nên hạn chế những món ăn này. Đảm bảo đủ kali và các yếu tố vi lượng: có nhiều trong các loại rau và quả tươi, các loại hạt, đậu đỗ,... Hạn chế thức ăn nhiều chất béo như thịt hun khói, thức ăn chiên rán; hạn chế ăn bánh, kẹo, các loại mứt,…thực phẩm giàu chất béo, quá ngọt hay mặn có thể là một gánh nặng cho người bị tăng huyết áp và bệnh tim mạch.
Hạn chế uống rượu bia, không hút thuốc lá: Tết khó tránh khỏi chút bia rượu nhưng uống quá mức sẽ làm tăng huyết áp. Rượu bia cũng có thể làm giảm tác dụng của thuốc huyết áp và thuốc tim mạch.
Dự trữ đủ thuốc cho các ngày nghỉ, uống thuốc đầy đủ, đúng liều. Vẫn duy trì tập thể dục đều đặn, tốt nhất là duy trì đi bộ 30 phút/ngày.
Người mắc bệnh phổi tắc nghẽn mạn tính (COPD) và hen phế quản
Người bệnh nên tránh các khói, bụi gây kích thích phổi, đặc biệt là khói thuốc lá, khói hương, khói bếp, bụi nhà, phấn hoa, lông vật nuôi chó, mèo,… Khi đi ra ngoài phải đeo khẩu trang.
Thường xuyên rửa tay bằng xà phòng và nước đúng cách là cách đơn giản nhất và tốt nhất để tránh lây lan cảm cúm và các vi rút khác trong khi có các cuộc giao lưu dày đặc ngày Tết. Vệ sinh mũi, họng hàng ngày bằng nước muối và giữ ấm cơ thể. Tiêm phòng vắc xin cúm để giúp chống lại các bệnh hô hấp.
Thực đơn hàng ngày cần đa dạng, đầy đủ các nhóm thực phẩm: chất bột đường, chất đạm, chất béo, vitamin và khoáng chất; tránh các thực phẩm dễ gây dị ứng và làm khởi phát cơn hen như tôm, cua, rượu bia,…
Người mắc bệnh Đái tháo đường
Trong những ngày nghỉ Tết, thói quen ăn uống của mọi người thường bị đảo lộn, đa số là ăn uống thất thường, không đúng bữa, ăn uống thả ga,…Những thói quen này rất có hại đối với người bị bệnh đái tháo đường, có thể gây tăng đường huyết sau ăn, hạ đường huyết đột ngột. Do vậy, người mắc bệnh đái tháo đường cần duy trì một chế độ ăn điều độ, đúng giờ, đúng bữa, tránh ăn quá nhiều hoặc quá ít.
Những món ăn ngày Tết chứa nhiều chất bột đường như bánh chưng, xôi, chè vẫn có thể ăn nhưng chỉ nên ăn ít, khi ăn một miếng bánh chưng thì không nên ăn thêm cơm và ngược lại. Các loại bánh kẹo, mứt, hoa quả sấy (nho, táo khô) cũng cần hạn chế vì đây là những thực phẩm chứa nhiều chất đường hấp thu nhanh, gây tăng đường huyết sau ăn. Trong các bữa ăn ưu tiên ăn các loại rau quả. Nên hạn chế rượu bia vì rượu bia có thể gây hạ đường huyết trên bệnh nhân đang điều trị với thuốc hạ đường huyết. Không hút thuốc lá và tránh khói thuốc lá trong những lúc giao lưu tiệc tùng ngày Tết.
Và cũng như người bệnh tăng huyết áp, người mắc đái tháo đường cũng cần uống thuốc đầy đủ, đúng liều, dự trữ đủ thuốc cho những ngày nghỉ Tết và duy trì tập thể dục đều đặn, tốt nhất là đi bộ 30 phút/ngày.
BS.Hồ Thị Hồng
CDC Đồng Nai