Từ khi Việt Nam triển khai Chương trình phòng chống rối loạn do thiếu i-ốt, hàng triệu người dân đã thoát khỏi nguy cơ mắc bướu cổ và nhiều bệnh lý tuyến giáp. Thế nhưng, những năm gần đây, thói quen sử dụng muối i-ốt trong bữa ăn gia đình đang dần bị lãng quên. Các bác sĩ khuyến cáo, chỉ một hành động nhỏ là thêm hạt muối i-ốt vào mỗi bữa ăn hằng ngày, sẽ góp phần bảo vệ sức khỏe cho chính mình và cả cộng đồng.
Hạt muối nhỏ, vai trò lớn
I-ốt là vi chất thiết yếu mà cơ thể không thể tự tổng hợp, phải được bổ sung qua thực phẩm và nước uống. Cơ thể cần i-ốt để tổng hợp hormone tuyến giáp T3 và T4 – những hormone giữ vai trò quan trọng trong quá trình phát triển và trao đổi chất.
Khám sàng lọc và điều tra bướu cổ trẻ em từ 8-10 tuổi tại một Trường tiểu học trên địa bàn xã Dầu Giây, tỉnh Đồng Nai năm 2025.
Thiếu i-ốt khiến tuyến giáp phải hoạt động quá mức, dẫn đến phì đại – hình thành bướu cổ. Ở trẻ em, thiếu i-ốt gây chậm phát triển trí tuệ, giảm khả năng học tập, với phụ nữ mang thai, làm tăng nguy cơ sảy thai, sinh non hoặc con bị thiểu năng trí tuệ. Nhiều nghiên cứu trên thế giới đã chứng minh việc bổ sung i-ốt giúp giảm nhanh tỷ lệ mắc bướu giáp địa phương.
Những năm 1990, Việt Nam từng là một trong những quốc gia có tỷ lệ thiếu i-ốt cao nhất khu vực. Ở nhiều tỉnh miền núi, có nơi 40–50% người dân bị bướu cổ.
Trước thực trạng đó, Chính phủ phát động Chương trình quốc gia phòng chống rối loạn do thiếu i-ốt, với giải pháp đơn giản mà hiệu quả: sử dụng muối i-ốt trong mọi gia đình.
Nhờ sự chung tay của ngành y tế và người dân, đến năm 2005, Việt Nam được Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) công nhận là quốc gia thanh toán rối loạn do thiếu i-ốt – một thành quả đáng tự hào của y tế dự phòng Việt Nam.
Tuy nhiên, khi quy định bắt buộc sản xuất và sử dụng muối i-ốt được gỡ bỏ, thói quen này đã giảm đáng kể. Nhiều người chuyển sang dùng muối hồng, muối biển “tự nhiên” hay các loại gia vị khác mà không để ý đến hàm lượng i-ốt.
Theo Bệnh viện Nội tiết Trung ương, giai đoạn 2008 – 2015, tình trạng thiếu hụt i-ốt đang dần quay trở lại Việt Nam. Một nghiên cứu năm 2017 của BS.CKI Phan Văn Tuấn, Khoa Phòng, chống bệnh không lây nhiễm, Trung tâm Kiểm soát bệnh tật tỉnh (CDC Đồng Nai) cho thấy, tỷ lệ hộ gia đình dùng muối i-ốt trên địa bàn khu vực Lộc Ninh chỉ còn 85,5%, ở Bù Đốp 79%, giảm mạnh so với năm 2007 (trên 98%).
BS Tuấn cho biết: Thiếu i-ốt không gây bệnh ngay tức thì, nhưng hậu quả của nó rất nặng nề và có thể kéo dài qua nhiều thế hệ. Duy trì sử dụng muối i-ốt là hành động đơn giản, rẻ tiền nhưng mang lại lợi ích to lớn cho sức khỏe và trí tuệ của người Việt.
Từ bếp ăn mỗi nhà – lan tỏa thói quen tốt
Theo BS Tuấn, sử dụng muối i-ốt rất dễ dàng, chỉ cần thay muối ăn thông thường bằng muối i-ốt khi nấu nướng, hoặc chọn các loại bột canh, nước mắm, hạt nêm có bổ sung i-ốt. Hương vị món ăn không thay đổi, chi phí không tăng, nhưng lợi ích sức khỏe thì lâu dài.
Các bác sĩ khuyến cáo, duy trì sử dụng muối i-ốt mỗi ngày góp phần bảo vệ sức khỏe.
Chị Nguyễn Thị Diệu Tuyền (phường Bình Phước, tỉnh Đồng Nai) chia sẻ: “Tôi luôn chọn muối i-ốt mỗi khi chế biến thức ăn, vì biết lợi ích lâu dài của nó với sức khỏe gia đình”.
Cũng theo BS Tuấn, để thói quen này lan tỏa rộng rãi, các trường học nên lồng ghép giáo dục dinh dưỡng giúp trẻ hình thành thói quen dùng muối i-ốt từ sớm. Các địa phương tăng cường truyền thông trong “Tuần lễ muối i-ốt” hay “Ngày vi chất dinh dưỡng” khuyến khích người dân và doanh nghiệp cùng tham gia. Đặc biệt, nhà hàng, bếp ăn tập thể, cơ sở chế biến thực phẩm cũng cần cam kết sử dụng muối i-ốt, góp phần bảo vệ sức khỏe cộng đồng. Đây chính là cách lan tỏa thói quen tốt từ bếp ăn gia đình đến toàn xã hội.
Duy trì sử dụng muối i-ốt trong bữa ăn hằng ngày
Sử dụng muối i-ốt là một trong những biện pháp y tế dự phòng rẻ tiền, dễ thực hiện và hiệu quả nhất. Chỉ cần mỗi người dân duy trì thói quen nhỏ này, sẽ góp phần bảo vệ sức khỏe bản thân, gia đình và thế hệ tương lai.
BS Tuấn chia sẻ: “Việc bổ sung i-ốt cần được thực hiện đều đặn mỗi ngày, năm này qua năm khác và suốt đời người.”
Trong bối cảnh xã hội hiện đại, khi con người quan tâm hơn đến thực phẩm sạch và dinh dưỡng cân bằng, việc chọn muối i-ốt nên được xem là một phần của lối sống khỏe mạnh. Mỗi hạt muối i-ốt không chỉ làm món ăn thêm đậm đà, mà còn thể hiện sự quan tâm, trách nhiệm và tình yêu thương với sức khỏe của bản thân, gia đình và cộng đồng.
Mỗi gia đình hãy duy trì thói quen sử dụng muối i-ốt trong chế biến thức ăn hằng ngày, vì đây là một hành động nhỏ, nhưng mang ý nghĩa lớn.
Đỗ Hoa