I ốt là một nguyên tố vi lượng, là cấu thành không thể thiếu cho việc tổng hợp các hormone của tuyến giáp có ảnh hưởng rất lớn đến quá trình sinh trưởng, phát triển và trao đổi chất trong cơ thể.
I ốt giúp tuyến giáp sản xuất hormone như tri-iodothyronine và thyroxine, những hormone này rất quan trọng đối với sức khỏe vì chúng có vai trò rất lớn giúp điều hòa các chức năng trong cơ thể như: Điều hòa huyết áp, nhiệt độ cơ thể và nhịp tim; điều chỉnh sự phát triển của hệ thần kinh trung ương; giúp phát triển tốt hệ sinh dục và các bộ phận trong cơ thể như tim mạch, tiêu hóa, da – lông – tóc – móng; tác động đến chức năng sản sinh hồng cầu, các tế bào; tăng khả năng lọc ở thận; thực hiện tốt quá trình trao đổi chất, duy trì năng lượng cho cơ thể.
Tác hại đối với sức khỏe khi thiếu I ốt
Theo Tổ chức Y tế Thế giới ước tính hiện có khoảng 1,88 tỷ người trên toàn thế giới có nguy cơ thiếu I ốt. Gần một phần ba dân số thế giới sống ở các khu vực có hàm lượng I ốt trong tự nhiên thấp do đó cần thiết phải thường xuyên can thiệp bổ sung I ốt trong bữa ăn hàng ngày. Khoảng 29,8% (241 triệu) trẻ em ở độ tuổi đi học trên toàn cầu được ước tính không ăn đủ lượng I ốt. Rất nhiều trong số trẻ em này sống ở khu vực Đông Nam Á (76 triệu), trong đó có Việt Nam và khu vực Châu Phi (58 triệu).
Tình trạng thiếu I ốt có thể xảy ra ở bất kỳ giai đoạn nào trong thời gian sống của con người, từ thời kỳ bào thai, sơ sinh, trẻ nhỏ đến khi trưởng thành. Tùy thuộc giai đoạn phát triển của cơ thể mà tình trạng thiếu I ốt gây ra các rối loạn bệnh lý khác nhau.
Thiếu I ốt ở các giai đoạn sớm, nhất là thời kỳ bào thai gây nên những khuyết tật, tổn thương của hệ thần kinh và não bộ như đần thần kinh, đần phù niêm, sảy thai, đẻ non, chậm phát triển trí tuệ, thể chất, tâm sinh lý.
Người dân nên lựa chọn các sản phẩm gia vị mặn được bổ sung I ốt như muối I ốt, bột canh I ốt, hạt nêm I ốt, xì dầu/nước tương I ốt.
Thiếu I ốt ở thời kỳ sau đẻ, tuổi thanh thiếu niên và trưởng thành biểu hiện thường gặp và nhẹ nhất là bệnh bướu cổ (tình trạng phì đại của tuyến giáp). Tuyến giáp là nơi sản xuất ra các hormone giáp, trong đó I ốt là một nguyên liệu chủ yếu để tổng hợp các hormone này. Khi thiếu I ốt, cơ thể sẽ phản ứng bù trừ bằng cách tăng sinh tuyến giáp, nhằm tăng cường hoạt động để sản sinh lượng hormone đầy đủ, vì vậy dẫn đến hiện tượng phì đại tuyến giáp hay bướu cổ. Nặng hơn là gây chậm phát triển thể lực, đần độn, khả năng học tập kém.
Về mặt xã hội, thiếu I ốt gây giảm năng suất lao động, giảm phát triển trí tuệ cho cả một cộng đồng.
Nhóm đối tượng dễ bị tổn thương nhiều nhất do thiếu I ốt là phụ nữ trong độ tuổi sinh đẻ và trẻ sơ sinh, đây là nhóm đối tượng có nhu cầu I ốt cao. Nhóm nhạy cảm khác là trẻ nhỏ ở thời kỳ bú mẹ vì giai đoạn này sữa mẹ hầu như là nguồn duy nhất cung cấp I ốt cho trẻ sơ sinh trong 6 tháng đầu đời.
Sử dụng muối I ốt để phòng các rối loạn do thiếu I ốt
Cơ thể không tự tổng hợp được I ốt mà phải thu nhận từ bên ngoài vào chủ yếu qua đường thức ăn và nước uống. Tuy nhiên, hàm lượng I ốt trong thức ăn phụ thuộc vào nguồn I ốt của môi trường, chủ yếu trong đất và nước. Các vùng đất liền xa biển như Đồng Nai, vùng núi hoặc vùng lũ lụt nhiều, hàm lượng I ốt trong đất thấp hơn các vùng khác. Nồng độ I ốt thấp trong đất và nước dẫn đến thực vật và động vật sinh sống trong khu vực bị thiếu I ốt. Khi chúng ta sử dụng các thức ăn đó sẽ không đáp ứng đủ nhu cầu I ốt của cơ thể.
Do đó, để nâng cao sức khỏe, phòng các rối loạn do thiếu I ốt cần bổ sung một hàm lượng I ốt phù hợp vào thức ăn hàng ngày. Thông dụng và phổ biến nhất là tăng cường I ốt vào muối ăn và các gia vị mặn. Biện pháp bổ sung I ốt vào muối ăn hàng ngày được nhiều quốc gia áp dụng. Các nghiên cứu trong và ngoài nước đều cho thấy đây là một biện pháp phòng bệnh có hiệu quả nhất, thực hiện đơn giản và chi phí thấp nhất.
Người dân sử dụng muối I ốt như muối thường. Dùng muối I ốt để nấu ăn, chấm hoa quả, ướp thịt, ướp cá, ướp các loại thực phẩm, dùng muối I ốt để muối dưa, cà và chế biến các loại thức ăn khác cũng rất tốt.
Lưu ý, khi lựa chọn muối I ốt, để tránh không mua phải muối giả, không đủ tiêu chuẩn phòng bệnh người dân cần chọn những gói muối I ốt có bao bì nguyên vẹn, muối phải khô, sạch, không lẫn những tạp chất bẩn; có hàm lượng I ốt cụ thể; có nhãn mác nơi sản xuất, địa chỉ nơi sản xuất, ngày tháng sản xuất, hạn sử dụng và có đăng ký chất lượng rõ ràng. Cần bảo quản muối I ốt trong hộp hay lọ kín, để ở nơi khô ráo, mát không bị ánh nắng chiếu vào muối (tránh để muối quá gần bếp lửa).
BS.Hồ Thị Hồng