Trung bình mỗi tuần, khoa Vật lý trị liệu - Phục hồi chức năng - Y học cổ truyền, Bệnh viện Nhi đồng Đồng Nai tiếp nhận khoảng 40 trường hợp bệnh nhi đến khám vì bị rối loạn ngôn ngữ (RLNN). Vào dịp hè, số lượng bệnh nhi tăng nhiều hơn vì đây là giai đoạn nhiều trẻ vào học lớp lá hoặc tiền lớp 1, bắt đầu làm quen với hoạt động đọc tiếng Việt và được phát hiện là chậm nói hơn so với các bạn. Khi giáo viên phản ánh, phụ huynh mới lo lắng đưa con đi khám và can thiệp.
Bệnh nhi bị rối loạn ngôn ngữ đang được điều trị tại Bệnh viện Nhi đồng Đồng Nai
Nếu phát hiện sớm và can thiệp kịp thời trong giai đoạn vàng thì trẻ bị RLNN hoàn toàn có thể cải thiện và giao tiếp được bình thường. Tuy nhiên, nếu phát hiện và can thiệp càng trễ thì cơ hội cải thiện ngôn ngữ của trẻ càng giảm.
Trẻ vào lớp 1 vẫn chưa biết nói
BS Võ Thị Hoài Thương, Phụ trách Khoa Vật lý trị liệu - Phục hồi chức năng - Y học cổ truyền, Bệnh viện Nhi đồng Đồng Nai, cho biết, phòng khám của khoa đã tiếp nhận một số trường hợp trẻ vào lớp 1 nhưng vẫn chưa biết nói. “Ngày hôm qua chúng tôi khám đến tận 5 ca trẻ đã 6 tuổi mà bị RLNN, thậm chí trong đó có bé chưa nói được 1 từ đơn nào hoặc bé chỉ nói những từ vô nghĩa. Gia đình cho biết, họ phát hiện con chậm nói từ lúc 3 tuổi nhưng phải đến khi đi học tiền lớp 1, bị cô giáo nhắc nhở vì bé không học được thì mới đưa con đi khám”, bác sĩ Thương kể.
Cũng theo bác sĩ Thương, Khoa Vật lý trị liệu - Phục hồi chức năng - Y học cổ truyền thường xuyên tiếp các phụ huynh đến xin giấy xác nhận điều trị RLNN cho con vì bé không theo kịp chương trình lớp 1; trong khi các bạn học chữ thì con vẫn đang học nói.
Những trường hợp kể trên là bệnh nhi RLNN đã bỏ qua giai đoạn vàng để can thiệp. Việc can thiệp cho những trẻ RLNN ở giai đoạn muộn sẽ rất khó khăn, tốn nhiều thời gian.
Theo BS Võ Thị Hoài Thương, RLNN là tình trạng suy giảm khả năng xử lý thông tin ngôn ngữ ảnh hưởng đến khả năng tiếp nhận và/hoặc diễn đạt ngôn ngữ của một cá nhân. Khoảng 7% trẻ mầm non ở Việt Nam cho thấy là có nguy cơ mắc RLNN. Ở những gia đình có người thân chậm nói thì tỷ lệ chậm nói ở trẻ tăng gấp 3 lần các trẻ bình thường khác.
“Ví dụ, một đứa trẻ 3 tuổi thông thường có thể nói được câu ngắn, khoảng 3-4 từ, và hiểu những hướng dẫn đơn giản. Nếu trẻ ở độ tuổi này không có từ đơn, hoặc chỉ phát âm được vài từ đơn lẻ hoặc không hiểu mệnh lệnh đơn giản, đó có thể là dấu hiệu cần chú ý. Trẻ em có nguy cơ gặp vấn đề dai dẳng cao nhất là những trẻ chậm nói, hiểu ngôn ngữ kém, sử dụng cử chỉ kém và/hoặc có tiền sử gia đình bị suy giảm ngôn ngữ” - BS Thương giải thích thêm.
Đừng để trẻ mất đi giai đoạn vàng
Nhiều phụ huynh cho rằng trẻ chậm nói là chuyện bình thường, đặc biệt nếu trong gia đình có người thân từng chậm nói nhưng sau đó vẫn phát triển tốt. Tuy nhiên, không phải trường hợp nào trẻ cũng có thể tự cải thiện. Do vậy, nếu trẻ có dấu hiệu chậm nói kéo dài sau 3 tuổi mà không được can thiệp kịp thời, có thể dẫn đến khó khăn trong học tập, giao tiếp xã hội, thậm chí ảnh hưởng đến sự tự tin của trẻ sau này.
Rất nhiều phụ huynh vì cơm áo gạo tiền mà không có thời gian quan sát và để ý các mốc phát triển của con. Có trường hợp phụ huynh phát hiện con chậm nói từ rất sớm, nhưng chỉ khi người quen, cô giáo phản ánh thì họ mới đưa con đi bệnh viện để khám.
Theo BS Võ Thị Hoài Thương, khi nghi ngờ trẻ có RLNN, phụ huynh cần đưa trẻ đến bác sĩ chuyên khoa Nhi hoặc chuyên khoa Phục hồi chức năng để đánh giá và được can thiệp phù hợp.
Quy trình thường bao gồm: Đánh giá toàn diện (kiểm tra thính lực, khả năng hiểu và sử dụng ngôn ngữ, cũng như các mốc phát triển khác); can thiệp cá nhân hóa (tùy vào mức độ, bác sĩ sẽ tư vấn phương pháp cụ thể cho trẻ, có thể được trị liệu ngôn ngữ với chuyên viên, kết hợp với hỗ trợ từ gia đình). Bên cạnh đó, bác sĩ sẽ hướng dẫn để phụ huynh hỗ trợ trẻ tại nhà. Theo đó, phụ huynh sẽ được hướng dẫn cách tương tác với trẻ, ví dụ như chơi các trò chơi kích thích ngôn ngữ, đọc sách cùng con…Mức độ cải thiện của trẻ phụ thuộc rất nhiều vào cha mẹ. Trẻ cũng được theo dõi định kỳ để đánh giá tiến bộ và điều chỉnh phương pháp.
Tùy thuộc vào nguyên nhân và mức độ rối loạn, bác sĩ sẽ đưa ra phác đồ phù hợp như: Âm ngữ trị liệu (là phương pháp chủ yếu, gồm các bài tập luyện phát âm, tăng cường cơ lưỡi, môi, vòm họng; các hoạt động kích thích khả năng hiểu và diễn đạt ngôn ngữ); can thiệp y tế (nếu nguyên nhân do giảm thính lực, trẻ có thể cần đeo máy trợ thính hoặc cấy ốc tai điện tử; nếu có dị tật bẩm sinh, cần phẫu thuật); liệu pháp tâm lý (đối với trẻ có rối loạn khác kèm theo như tự kỷ; rối loạn tăng động, giảm chú ý). Trẻ cũng sẽ được yêu cầu can thiệp từ gia đình và nhà trường (phụ huynh và giáo viên tạo môi trường giao tiếp tích cực, kiên nhẫn luyện tập cùng trẻ theo hướng dẫn của chuyên gia).
Theo BS Thương, giai đoạn từ 0-3 tuổi là "giai đoạn vàng" để trẻ phát triển ngôn ngữ. Nếu được can thiệp đúng lúc, đúng phương pháp, khả năng phục hồi và phát triển ngôn ngữ của trẻ sẽ rất tốt, giúp trẻ bắt kịp với bạn bè và hòa nhập cộng đồng. Nếu chậm trễ, trẻ có thể gặp nhiều khó khăn hơn trong học tập, giao tiếp xã hội, thậm chí dẫn đến các vấn đề tâm lý như tự ti, lo âu.
“Trẻ bị RLNN có thể được cải thiện hoàn toàn hay không phụ thuộc vào mức độ. Nếu được can thiệp sớm, nhiều trẻ có thể cải thiện đáng kể, thậm chí đạt được khả năng giao tiếp bình thường. Tuy nhiên, với những trường hợp nặng hơn, quá trình can thiệp sẽ dài hơn và cần sự phối hợp chặt chẽ giữa gia đình, bác sĩ và chuyên viên trị liệu” – BS Thương cho hay.
Hoàn Lê