Trong xã hội hiện đại, áp lực từ công việc, học tập, các mối quan hệ và mạng xã hội đang khiến con người luôn trong trạng thái lo âu, stress, trầm cảm, kiệt sức tinh thần… ngày càng phổ biến và âm thầm bào mòn chất lượng sống. Nhân Ngày Sức khỏe Tâm thần Thế giới 10-10, phóng viên Trung tâm Kiểm soát bệnh tật tỉnh (CDC Đồng Nai) đã có cuộc trao đổi với BS.CKI Phan Văn Tuấn, khoa Phòng chống bệnh không lây nhiễm, CDC Đồng Nai để làm rõ hơn về thực trạng và vai trò của sức khỏe tâm thần (SKTT) trong đời sống hiện đại.
Phóng viên: Thưa bác sĩ, hiện nay SKTT được hiểu đúng là gì và có vai trò quan trọng như thế nào đối với mỗi người?
BS.CKI Phan Văn Tuấn: Theo Tổ chức Y tế Thế giới (WHO), sức khỏe tâm thần SKTT là trạng thái mà cá nhân có thể nhận thức được khả năng của bản thân, đối mặt với áp lực thông thường, làm việc hiệu quả và đóng góp tích cực cho cộng đồng.
Rối loạn lo âu đang phổ biến hơn trong cuộc sống hiện đại. Hình minh họa từ Internet.
Nói cách khác, SKTT không chỉ là việc “không mắc bệnh tâm thần”. Đó còn là khả năng giữ được sự ổn định về cảm xúc, kiểm soát hành vi, duy trì các mối quan hệ lành mạnh và đưa ra quyết định đúng đắn hàng ngày.
Trong bối cảnh xã hội hiện đại, vai trò của SKTT ngày càng quan trọng, không thua kém gì sức khỏe thể chất. Khi một người thường xuyên lo âu, mất ngủ, căng thẳng kéo dài hoặc trầm cảm, chất lượng sống sẽ bị ảnh hưởng nghiêm trọng đến hiệu quả công việc, học tập và các mối quan hệ.
Điều đáng lo ngại là hiện nay SKTT vẫn chưa được nhìn nhận đúng mức. Nhiều người có dấu hiệu bất ổn tâm lý vẫn chọn cách im lặng, âm thầm chịu đựng vì sợ bị kỳ thị, dẫn đến việc bỏ lỡ “giai đoạn vàng” để can thiệp và điều trị hiệu quả. Việc hiểu đúng, quan tâm sớm và không kỳ thị chính là cách thiết thực nhất để cùng nhau bảo vệ SKTT.
Phóng viên: Hiện nay, những rối loạn tâm thần nào đang gia tăng đáng lo ngại trong cộng đồng và ảnh hưởng như thế nào đến nhóm người trẻ tuổi thưa bác sĩ?
BS.CKI Phan Văn Tuấn: Hiện nay, nhiều rối loạn tâm thần đang gia tăng đáng kể trong cộng đồng, đặc biệt ở nhóm người trẻ tuổi, đòi hỏi sự quan tâm nghiêm túc.
Các rối loạn phổ biến bao gồm: Rối loạn lo âu, trầm cảm, rối loạn giấc ngủ, kiệt sức tâm lý (đang gia tăng ở cả học sinh, sinh viên, khiến người mắc cảm thấy mất động lực và chán nản kéo dài). Rối loạn stress sau sang chấn…
Thực tế cho thấy, trong xã hội hiện đại SKTT đang chịu ảnh hưởng nặng nề do nhiều yếu tố như nhịp sống nhanh, áp lực công việc, học tập, tài chính và sự thay đổi các mối quan hệ. Đặc biệt, sau đại dịch COVID-19, tỷ lệ người gặp các vấn đề về SKTT đã gia tăng rõ rệt.
Cần hiểu rằng SKTT không chỉ ảnh hưởng đến cá nhân, mà còn tác động trực tiếp đến năng suất lao động và sự ổn định cộng đồng. Do đó, việc nhận diện sớm các dấu hiệu bất ổn và chủ động tìm kiếm sự hỗ trợ là vô cùng quan trọng để bảo vệ bản thân và người thân trong cuộc sống nhiều biến động này.
Phóng viên: Thưa bác sĩ, những dấu hiệu nào cho thấy một người đang bị tổn thương tâm lý mà người thân và bạn bè cần nhận diện để can thiệp kịp thời?
BS.CKI Phan Văn Tuấn: Thực tế, nhiều người gặp tổn thương tâm lý nhưng không dễ nhận ra vì họ có xu hướng giấu kín hoặc không ý thức được mình đang gặp vấn đề. Tuy nhiên, người thân và bạn bè hoàn toàn có thể quan sát để nhận diện sớm thông qua một số dấu hiệu phổ biến như:
Thay đổi rõ rệt về cảm xúc và hành vi. Bất ổn tâm lý, buồn bã kéo dài, dễ cáu gắt, bốc đồng, hay khóc không rõ lý do. Họ có thể thu mình lại, tránh giao tiếp, không còn hứng thú với các hoạt động từng yêu thích, và thường chọn ở một mình nhiều hơn.
Rối loạn về giấc ngủ (mất ngủ kéo dài, ngủ không sâu, hay gặp ác mộng, ngủ quá nhiều nhưng vẫn cảm thấy mệt mỏi). Ăn uống quá ít, nhiều. Giảm khả năng tập trung, suy giảm hiệu suất học tập hoặc làm việc.
Nhiều người có biểu hiện lo âu, trầm cảm, bi quan. Họ có thể cảm thấy vô dụng, tội lỗi, mất hy vọng vào tương lai hoặc cho rằng mình là gánh nặng cho người khác. Đặc biệt, nếu người đó nhắc đến cái chết, ám chỉ việc muốn từ bỏ cuộc sống, có hành vi tự gây tổn thương (như rạch tay, bỏ ăn, dùng chất kích thích…) thì đây là tín hiệu cảnh báo khẩn cấp, cần được can thiệp ngay lập tức.
Phóng viên: Thưa bác sĩ, vì sao nhiều người gặp vấn đề về tâm lý nhưng lại im lặng, làm thế nào để họ được hỗ trợ đúng cách? Gia đình và cộng đồng cần phải làm gì?
BS.CKI Phan Văn Tuấn: Nhiều người gặp vấn đề tâm lý nhưng chọn cách im lặng vì nhiều rào cản lớn. Trước hết là định kiến và kỳ thị xã hội khiến họ sợ bị đánh giá. Bên cạnh đó, việc thiếu kiến thức cơ bản về SKTT làm họ không nhận ra mình đang có vấn đề, hoặc nhầm lẫn với căng thẳng tạm thời. Lo ngại về chi phí, thời gian hay thiếu niềm tin vào hiệu quả điều trị cũng là những rào cản phổ biến.
Để hỗ trợ hiệu quả, điều quan trọng là nhận diện sớm các dấu hiệu bất ổn như cảm xúc thay đổi kéo dài, mất ngủ, lo âu, hoặc hành vi khác thường. Khi phát hiện, cần khuyến khích họ tìm đến sự hỗ trợ từ bác sĩ chuyên gia tâm thần, chuyên gia tâm lý hoặc trung tâm tư vấn uy tín. Can thiệp sớm không chỉ giúp quá trình điều trị hiệu quả hơn mà còn giảm thiểu nguy cơ xảy ra các hậu quả nghiêm trọng.
Để thay đổi thực trạng này đòi hỏi sự chung tay của cả cộng đồng. Đối với gia đình và bạn bè phải là chỗ dựa an toàn, không phán xét và khuyến khích người bệnh đi khám. Xã hội cần đẩy mạnh truyền thông và giáo dục SKTT từ trường học đến nơi làm việc để nâng cao nhận thức và giảm kỳ thị. Hệ thống y tế cần tiếp tục mở rộng mạng lưới chăm sóc, đảm bảo dịch vụ đa dạng và dễ tiếp cận ở tuyến cơ sở, đặc biệt với người trẻ và người yếu thế.
Chỉ khi tháo gỡ được những rào cản này, người gặp khó khăn tâm lý mới được tiếp cận sự hỗ trợ đúng lúc, giúp họ phục hồi và ổn định cuộc sống.
Phóng viên: Xin cảm ơn bác sĩ!
Thanh Quyết (thực hiện)