Trầm cảm sau sinh là một trong những vấn đề sức khỏe tâm thần ngày càng được quan tâm trong xã hội hiện đại. Dù không phải sản phụ nào cũng gặp phải, nhưng nếu không được phát hiện và can thiệp kịp thời, tình trạng này có thể ảnh hưởng nghiêm trọng đến cả mẹ và bé. Để hiểu rõ hơn về tình trạng trầm cảm sau sinh và cách phòng bệnh, phóng viên CDC Đồng Nai đã có cuộc trao đổi với bác sĩ Tô Thị Mỹ Hạnh, chuyên khoa Sản, Bệnh viện ĐK Bình Phước.
Bác sĩ Tô Thị Mỹ Hạnh, chuyên Sản khoa, Bệnh viện ĐK Bình Phước.
Theo thống kê toàn cầu, tỷ lệ trầm cảm sau sinh dao động từ 17% đến 19%. Tại Việt Nam, con số này dao động từ 8,2% đến 48,1%, trung bình khoảng 20%, tùy thuộc vào khu vực khảo sát và thời điểm đánh giá sau sinh.
Phóng viên: Bác sĩ có thể cho biết trầm cảm sau sinh là gì và nguyên nhân nào khiến phụ nữ sau sinh dễ rơi vào tình trạng này?
Bác sĩ Tô Thị Mỹ Hạnh: Trầm cảm sau sinh là một rối loạn tâm thần, rối loạn cảm xúc, thay đổi về thể chất, tâm lý, hành vi sau khi sinh con. Sản phụ thường có suy nghĩ tiêu cực, mệt mỏi, cáu gặt, buồn chán, lo lắng nhiều vấn đề trong cuộc sống. Bệnh có thể gặp ở tất cả phụ nữ sau khi sinh, không chỉ gặp ở lần đầu mang thai mà có thể gặp ở bất kỳ thời điểm nào, lần mang thai nào.
Nguyên nhân gây ra trầm cảm sau sinh đến từ nhiều yếu tố kết hợp. Như thay đổi về nội tiết, sau khi sinh, việc giảm đột ngột estrogen và progestrogen cùng với sự sụt giảm hormones tuyến giáp gây ra cảm giác mệt mỏi và trầm cảm. Ngoài ra sự thay đổi về thể tích máu, huyết áp, hệ miễn dịch và chuyển hóa cũng dẫn đến tình trạng mệt mỏi và dễ thay đổi cảm xúc.
Thay đổi tâm lý, mệt mỏi vì thiếu ngủ kéo dài, áp lực trong chăm sóc con nhỏ, mâu thuẫn gia đình, vấn đề tài chính, hoặc thiếu sự hỗ trợ từ người thân đều có thể góp phần làm nặng thêm tình trạng trầm cảm. Bên cạnh đó, yếu tố di truyền, nếu phụ nữ có người thân trong gia đình (mẹ, chị, cha…) từng mắc trầm cảm sẽ có nguy cơ cao hơn.
Phóng viên: Thưa bác sĩ, làm thế nào để nhận biết sớm một sản phụ đang có dấu hiệu trầm cảm sau sinh?
Bác sĩ Tô Thị Mỹ Hạnh: Trầm cảm sau sinh là một rối loạn tâm thần, có thể diễn tiến âm thầm nhưng ảnh hưởng sâu sắc đến chất lượng sống của người mẹ. Việc phát hiện sớm các dấu hiệu trầm cảm sau sinh có vai trò then chốt trong điều trị và hỗ trợ tinh thần cho người mẹ.
Một số biểu hiện cảnh báo thường gặp như: Tâm trạng buồn bã, tuyệt vọng, dễ khóc, cảm giác vô dụng, mất hứng thú với mọi việc; lo âu quá mức, kèm theo các cơn đau không rõ nguyên nhân; né tránh giao tiếp, thu mình, không muốn gặp gỡ ai; mất tập trung, trí nhớ giảm sút, khó suy nghĩ rõ ràng; rối loạn giấc ngủ, mệt mỏi kéo dài; ăn uống thất thường, thay đổi cân nặng bất thường; suy nghĩ tiêu cực, sợ hãi vô lý, lo mình làm hại con; mất hứng thú với đời sống tình cảm, vợ chồng.
Nếu các triệu chứng kéo dài hơn hai tuần, sản phụ cần được thăm khám và hỗ trợ chuyên môn. Phát hiện sớm là chìa khóa để bảo vệ sức khỏe tâm thần cho cả mẹ và bé.
Phóng viên: Gia đình và người thân cần làm gì để giúp sản phụ vượt qua trầm cảm sau sinh, thưa bác sĩ?
Bác sĩ Tô Thị Mỹ Hạnh: Trầm cảm sau sinh không chỉ là câu chuyện của riêng người mẹ, mà là vấn đề cần sự đồng hành, sẻ chia từ cả gia đình – đặc biệt là người chồng. Sau sinh, người mẹ phải đối mặt với nhiều thay đổi về thể chất, tinh thần và áp lực chăm con liên tục, dễ rơi vào tình trạng kiệt sức, lo âu, cô đơn. Sự hỗ trợ đúng lúc từ người thân chính là “chìa khóa” giúp mẹ ổn định tâm lý và phòng ngừa trầm cảm.
Gia đình có thể chủ động quan tâm, hỏi han nhẹ nhàng, chia sẻ cảm xúc, tránh chỉ chú ý đến em bé mà quên đi mẹ. Lắng nghe không phán xét, khi mẹ có biểu hiện mệt mỏi, dễ xúc động, hãy thấu hiểu và xem đó là điều bình thường, không phải “yếu đuối”.
Chia sẻ việc chăm con, hỗ trợ mẹ về đêm, san sẻ việc nhà giúp mẹ có thời gian nghỉ ngơi và phục hồi sức khỏe. Động viên tinh thần, một lời khen hay cử chỉ quan tâm nhỏ cũng có thể giúp mẹ cảm thấy được yêu thương và không đơn độc.
Hiện nay, ngành y tế đã triển khai công cụ sàng lọc trầm cảm sau sinh như thang đo EPDS (Edinburgh Postnatal Depression Scale) – bảng gồm 10 câu hỏi đơn giản, dễ thực hiện tại cơ sở y tế hoặc tại nhà dưới sự hướng dẫn của nhân viên y tế. Gia đình nên khuyến khích mẹ sử dụng công cụ này nếu có dấu hiệu bất thường kéo dài hơn 2 tuần.
Phóng viên: Nếu mẹ bị trầm cảm sau sinh được điều trị bằng cách nào? Việc dùng thuốc có ảnh hưởng đến việc cho con bú không?
Bác sĩ Tô Thị Mỹ Hạnh: Tùy vào mức độ nặng, nhẹ, bác sĩ sẽ đưa ra phương pháp điều trị phù hợp. Trường hợp nhẹ đến trung bình, có thể điều trị bằng tư vấn tâm lý, liệu pháp hành vi, nhận thức, các hoạt động hỗ trợ tinh thần, kết hợp điều chỉnh lối sống, chế độ nghỉ ngơi.
Trường hợp nặng, nếu có ý nghĩ tự sát hoặc làm hại con, bác sĩ sẽ cân nhắc sử dụng thuốc chống trầm cảm. Hiện nay, có nhiều loại thuốc tương đối an toàn cho mẹ đang cho con bú nếu được kê đơn đúng và theo dõi sát. Điều quan trọng là sản phụ không nên tự ý ngưng thuốc hoặc giấu bệnh vì sợ ảnh hưởng đến con.
Một người mẹ khỏe mạnh về tinh thần chính là điều kiện tốt nhất để nuôi dưỡng và chăm sóc con. Việc điều trị trầm cảm không chỉ vì mẹ, mà còn vì sự phát triển toàn diện của bé.
Phóng viên: Thông điệp bác sĩ muốn gửi đến các bà mẹ sau sinh và gia đình là gì?
Bác sĩ Tô Thị Mỹ Hạnh: Trầm cảm sau sinh là một vấn đề phổ biến nhưng hoàn toàn có thể phòng ngừa và điều trị. Phụ nữ sau sinh cần được lắng nghe, thấu hiểu và chăm sóc không chỉ về thể chất mà cả tinh thần. Gia đình chính không chỉ là chỗ dựa vững chắc nhất giúp mẹ vượt qua giai đoạn khó khăn, mà còn góp phần bảo vệ sự phát triển toàn diện cho em bé và gìn giữ hạnh phúc gia đình.
Nếu có nghi ngờ bệnh, đừng chần chừ hãy đưa sản phụ đến khám tại các cơ sở y tế có chuyên khoa sản – tâm thần, để được chẩn đoán, tư vấn và điều trị kịp thời.
Đối với sản phụ, đừng ngần ngại chia sẻ cảm xúc và tìm kiếm sự giúp đỡ. Một người mẹ khỏe mạnh và hạnh phúc sẽ nuôi dưỡng một đứa trẻ khỏe mạnh.
Thanh Quyết