Theo Bộ Y tế, mỗi năm Việt Nam ghi nhận hơn 200.000 ca đột quỵ, trong đó 15–18% là người dưới 45 tuổi.Con số này cho thấy, đột quỵ không còn là “bệnh của người già”. Đáng lo ngại hơn, sự gia tăng nhanh ở lứa tuổi lao động sung sức nhất đang gióng lên hồi chuông cảnh báo về xu hướng trẻ hóa của căn bệnh nguy hiểm này.
BS.CKII Nguyễn Đình Quang – Trưởng khoa Nội Thần kinh, Bệnh viện ĐK Đồng Nai nhấn mạnh: “Đột quỵ tuy nguy hiểm nhưng hoàn toàn có thể phòng ngừa và điều trị được nếu phát hiện sớm và xử trí kịp thời”.
PV: Thưa bác sĩ, thời gian gần đây có không ít trường hợp người trẻ bị đột quỵ, thậm chí có người mới 20 tuổi đã nhập viện trong tình trạng nguy kịch. Bác sĩ đánh giá thế nào về xu hướng trẻ hóa của căn bệnh này?
BS.CKII Nguyễn Đình Quang: Hiện tượng đột quỵ trẻ hóa không chỉ xảy ra ở Việt Nam mà là xu hướng chung trên toàn thế giới, không riêng trong lĩnh vực đột quỵ mà còn ở nhiều bệnh lý tim mạch khác. Nguyên nhân xuất phát từ việc các yếu tố nguy cơ như tăng huyết áp, đái tháo đường, thừa cân – béo phì, ít vận động, hút thuốc lá, uống rượu bia… xuất hiện ở người trẻ từ rất sớm. Khi những yếu tố này xuất hiện sớm hơn, các biến chứng nghiêm trọng như đột quỵ hoặc nhồi máu cơ tim cũng xảy ra sớm hơn.
Tại Đồng Nai, tình hình tương tự như cả nước. Ở các đô thị, lối sống công nghiệp, căng thẳng kéo dài, lạm dụng rượu bia, hút thuốc lá… đang ảnh hưởng lớn đến sức khỏe người trẻ. Đáng lo ngại hơn, một số trường hợp còn sử dụng chất kích thích như ma túy đá, ma túy tổng hợp – đây là yếu tố đặc biệt nguy hiểm, có thể gây đột quỵ ở tuổi rất trẻ.
BS.CKII Nguyễn Đình Quang thăm khám cho bệnh nhân trẻ bị đột quỵ sau can thiệp lấy huyết khối bằng dụng cụ.
Đột quỵ giờ đây không còn là bệnh của người cao tuổi nữa, người nào càng hội tụ nhiều yếu tố nguy cơ, người đó càng dễ đối mặt với đột quỵ kể cả độ tuổi còn rất trẻ. Đây là điều cần được cảnh báo mạnh mẽ để mọi người chủ động phòng ngừa.
PV: Đột quỵ là bệnh nguy hiểm, diễn tiến nhanh. Xin bác sĩ cho biết cách nhận biết sớm những dấu hiệu cảnh báo đột quỵ một cách đơn giản, dễ nhớ nhất?”
BS.CKII Nguyễn Đình Quang: Cách đơn giản và dễ nhớ nhất là quy tắc BE FAST – nghĩa là “HÃY NHANH”:
B (Balance – Thăng bằng): Đột ngột mất thăng bằng, đi đứng loạng choạng.
E (Eyes – Mắt): Thị lực giảm hoặc mờ đột ngột, nhìn đôi, mất thị lực ở một hoặc cả hai mắt.
F (Face – Khuôn mặt): Đột nhiên méo miệng, lệch mặt bất thường.
A (Arm – Tay chân): Đột nhiên yếu hoặc tê liệt một bên tay, chân, hoặc yếu nửa người.
S (Speech – Giọng nói): Đột nhiên nói ngọng, nói không rõ, không nói được hoặc khó hiểu lời người khác.
T (Time – Thời gian): Thời gian là vàng! Cần đưa ngay người bệnh đến cơ sở điều trị đột quỵ càng sớm càng tốt để tăng cơ hội hồi phục.
PV: Thưa bác sĩ, trong điều trị đột quỵ, “thời gian vàng” thường được nhắc đến rất nhiều. Cụ thể khoảng thời gian này kéo dài bao lâu? Và vì sao lại được xem là yếu tố quyết định sự sống còn và khả năng hồi phục của bệnh nhân?
BS CKII Nguyễn Đình Quang: Khái niệm “thời gian vàng” đã thay đổi theo tiến bộ y học. Trước đây, khi thuốc tiêu sợi huyết (giúp làm tan cục máu đông) lần đầu được nghiên cứu năm 1995, các nhà khoa học quy định chỉ sử dụng cho bệnh nhân trong vòng 3 giờ từ khi khởi phát triệu chứng. Sau đó, thời gian được mở rộng thành 4,5 giờ, và đến 6 giờ thì không còn mang lại lợi ích rõ rệt, thậm chí xuất hiện nhiều yếu tố gây hại.
Hiện nay, với điều trị bằng thuốc tiêu sợi huyết, “thời gian vàng” tối ưu là 4,5 giờ tính từ lúc khởi phát triệu chứng đến khi bệnh nhân được tiêm thuốc. Sau mốc này, nếu bệnh nhân tắc mạch máu lớn, bác sĩ có thể áp dụng kỹ thuật lấy huyết khối bằng dụng cụ – một phương pháp can thiệp cơ học. Phương pháp này chỉ áp dụng được cho những trường hợp đủ điều kiện, thường trong cửa sổ 6 giờ và có thể kéo dài đến 24 giờ nhờ các kỹ thuật hình ảnh hiện đại.
Tuy nhiên, dù y học đã mở rộng cơ hội, điều trị càng sớm thì khả năng cứu sống và hồi phục càng cao. Mỗi phút trôi qua, hàng triệu tế bào não có thể chết đi. Vì vậy, khi nghi ngờ đột quỵ, hãy đưa bệnh nhân đến bệnh viện có khả năng điều trị đột quỵ ngay lập tức, không chần chừ.
PV: Tại Đồng Nai hiện nay có những cơ sở y tế nào đủ năng lực tiếp nhận và điều trị đột quỵ trong “thời gian vàng”? Khi gặp trường hợp nghi ngờ đột quỵ, người dân nên đưa bệnh nhân đến đâu để được cấp cứu nhanh chóng và đúng cách nhất, thưa bác sĩ?”
BS.CKII Nguyễn Đình Quang: Hiện nay, trên địa bàn tỉnh Đồng Nai có 4 bệnh viện đủ năng lực tiếp nhận và điều trị đột quỵ, gồm: Bệnh viện ĐK Đồng Nai, Bệnh viện ĐK Thống Nhất, Bệnh viện ĐKKV Long Khánh và Bệnh viện ĐKKV Định Quán.
Sau khi Đồng Nai và Bình Phước sáp nhập, khu vực Bình Phước (cũ) hiện chưa có đơn vị điều trị đột quỵ. Trong thời gian tới, Bệnh viện ĐK Bình Phước sẽ triển khai điều trị đột quỵ, giúp người dân tại khu vực này được tiếp cận dịch vụ gần nhất. Chúng tôi cũng sẽ phối hợp, hỗ trợ kỹ thuật để mở rộng mạng lưới điều trị trên toàn tỉnh, nhằm tăng cơ hội cứu sống và hồi phục cho bệnh nhân.
Vì vậy, khi phát hiện người có dấu hiệu nghi ngờ đột quỵ, người dân cần nhanh chóng đưa bệnh nhân đến một trong 4 bệnh viện nói trên hoặc cơ sở điều trị gần nhất có khả năng can thiệp, để được cấp cứu kịp thời trong “thời gian vàng”.
PV: Thưa bác sĩ, khi phát hiện ai đó có dấu hiệu nghi ngờ đột quỵ như yếu nửa người, méo miệng, khó nói… thì người thân hoặc những người xung quanh nên xử trí như thế nào, cần tránh những việc gì tuyệt đối không nên làm? Và bác sĩ có lời khuyên nào để giúp giới trẻ chủ động phòng tránh đột quỵ một cách đơn giản, hiệu quả nhất trong cuộc sống bận rộn hiện nay?”
BS.CKII Nguyễn Đình Quang: Trước hết, tuyệt đối không cho người bệnh uống bất cứ thứ gì kể cả nước, thuốc hay nặn chanh vào miệng. Khoảng 50% bệnh nhân đột quỵ bị rối loạn nuốt, nếu cố cho uống có thể khiến thức ăn hoặc viên thuốc rơi vào đường thở, gây sặc hoặc viêm phổi.
Ngoài ra, cần tránh những cách chữa dân gian như chích lể đầu ngón tay, ngón chân. Việc này vừa không có lợi, vừa tiềm ẩn nguy cơ nhiễm trùng do dụng cụ không vô trùng. Đặc biệt, nếu bệnh nhân được chỉ định dùng thuốc tiêu sợi huyết (tan cục máu đông), các vết cắt này có thể gây chảy máu nghiêm trọng. Quan trọng hơn, những hành động này làm mất thời gian vàng để cấp cứu.
Những việc cần làm là đặt bệnh nhân nằm nghiêng tránh hít sặc. Hãy nới lỏng quần áo, giữ đường thở thông thoáng và nhanh chóng đưa bệnh nhân đến bệnh viện có khả năng điều trị đột quỵ càng sớm càng tốt. Khi đưa đi, cần ghi nhớ thời điểm khởi phát triệu chứng và cung cấp thông tin thuốc mà bệnh nhân đang dùng, giúp bác sĩ rút ngắn thời gian xử trí. Điều quan trọng nhất là đến đúng cơ sở y tế có chuyên khoa đột quỵ, tránh mất thời gian chuyển viện.
Về phòng ngừa, đột quỵ hoàn toàn có thể phòng ngừa và điều trị được nếu phát hiện sớm. Phần lớn ca đột quỵ xuất phát từ tăng huyết áp, vì vậy việc đơn giản và hiệu quả nhất là khám sức khỏe định kỳ và đo huyết áp thường xuyên. Nếu phát hiện huyết áp cao, cần đi khám và làm xét nghiệm để kiểm tra đái tháo đường hoặc rối loạn mỡ máu.
Ngoài ra, giới trẻ nên bỏ thuốc lá, hạn chế rượu bia; duy trì cân nặng lý tưởng, tránh thừa cân, béo phì; tăng cường vận động mỗi ngày bằng những bài tập vừa sức; ăn uống lành mạnh, giảm muối, hạn chế đồ chiên xào nhiều dầu mỡ.
Đột quỵ có thể xảy ra bất ngờ với bất kỳ ai, kể cả người trẻ, và để lại hậu quả rất nặng nề. Điều đáng mừng là nếu chủ động thay đổi lối sống ngay từ hôm nay, nguy cơ sẽ giảm đi rõ rệt. Và nếu thấy một người có dấu hiệu nghi ngờ đột quỵ như yếu hoặc liệt nửa người, méo miệng, nói khó, hãy gọi ngay số 115 và đưa đến cơ sở y tế có khả năng điều trị đột quỵ càng sớm càng tốt.
Cảm ơn BS CKII Nguyễn Đình Quang.
Bích Ngọc (thực hiện)