HIV – căn bệnh từng được xem là bản án tử cho đến nay vẫn chưa có thuốc điều trị dứt điểm. Dù y học hiện đại đã có nhiều tiến bộ, đặc biệt là thuốc kháng virus ARV giúp người nhiễm sống khỏe mạnh, kéo dài tuổi thọ, nhưng HIV vẫn đang là một trong những đại dịch y tế công cộng nghiêm trọng nhất trong lịch sử nhân loại.
Theo BS.CKI Vũ Thị Ngọc – Trưởng khoa Phòng, chống HIV/AIDS, Trung tâm Kiểm soát bệnh tật tỉnh Đồng Nai, HIV không chỉ ảnh hưởng đến sức khỏe và tinh thần người nhiễm mà còn kéo theo chi phí điều trị cao, tạo áp lực lớn cho hệ thống y tế và trở thành gánh nặng xã hội nếu không kiểm soát hiệu quả. Vì vậy, hiểu đúng về HIV là bước đầu tiên để phòng bệnh hiệu quả và chấm dứt sự kỳ thị đối với người nhiễm trong cộng đồng.
BS.CKI Vũ Thị Ngọc – Trưởng khoa Phòng, chống HIV/AIDS.
PV: Xin bác sĩ cho biết HIV là gì? Và vì sao HIV được xem là căn bệnh nguy hiểm thế kỷ?
BS.CKI Vũ Thị Ngọc: HIV là virus gây suy giảm miễn dịch ở người. Virus này tấn công hệ miễn dịch hàng rào bảo vệ cơ thể và nếu không được điều trị, người bệnh sẽ tiến triển thành AIDS, tức giai đoạn cuối của nhiễm HIV. Khi đó, hệ miễn dịch bị phá hủy nghiêm trọng, khiến cơ thể dễ mắc các bệnh nhiễm trùng cơ hội và ung thư.
HIV được coi là căn bệnh nguy hiểm của thế kỷ bởi khả năng lây truyền âm thầm, kéo dài mà không có triệu chứng rõ ràng ngay từ đầu. Nhiều người không biết mình nhiễm HIV nên vô tình làm lây lan bệnh ra cộng đồng, gây khó khăn cho công tác kiểm soát dịch.
PV: Nhiều người nghĩ rằng chỉ những ai sử dụng ma túy hoặc có quan hệ tình dục không an toàn mới có nguy cơ nhiễm HIV, điều này có đúng không, thưa bác sĩ?
BS.CKI Vũ Thị Ngọc: Đây là một quan niệm chưa đầy đủ, HIV lây truyền khi máu, dịch sinh dục (tinh dịch, dịch âm đạo) hoặc sữa mẹ của người nhiễm xâm nhập vào cơ thể người khác qua ba con đường chính:
Quan hệ tình dục không an toàn qua âm đạo, hậu môn hoặc miệng với người nhiễm HIV mà không sử dụng bao cao su.
Đường máu, bao gồm dùng chung kim tiêm, bơm tiêm, truyền máu hoặc ghép tạng không được sàng lọc HIV; dùng chung dao cạo, dụng cụ xăm, xỏ khuyên, hoặc dụng cụ y tế không được vô trùng.
Từ mẹ sang con khi mang thai, sinh con hoặc cho con bú. Tuy nhiên, nếu người mẹ điều trị ARV đúng cách, tỷ lệ lây nhiễm cho con có thể giảm xuống dưới 1%.
HIV không lây qua các hành vi thông thường như bắt tay, ôm hôn, ăn uống chung, dùng chung bát đũa, nhà vệ sinh, hồ bơi hay bị muỗi đốt. Do đó, không có lý do gì để kỳ thị người nhiễm HIV trong sinh hoạt hàng ngày.
PV: Thưa bác sĩ, người nhiễm HIV có biểu hiện triệu chứng rõ ràng hay không? Và bằng cách nào để một người có thể biết được mình đã nhiễm HIV?
BS CKI Vũ Thị Ngọc: HIV diễn tiến qua ba giai đoạn:
Giai đoạn cấp tính (2–6 tuần sau phơi nhiễm): Một số người có triệu chứng nhẹ như sốt, đau họng, mệt mỏi, nổi hạch… nhưng nhiều người hoàn toàn không có biểu hiện.
Giai đoạn không triệu chứng (tiềm ẩn): Có thể kéo dài 5–10 năm. Người nhiễm vẫn khỏe mạnh, sinh hoạt bình thường và không biết mình đang mang virus.
Giai đoạn AIDS: Khi hệ miễn dịch suy giảm nghiêm trọng, người bệnh dễ mắc các bệnh như viêm phổi, lao, nấm miệng, sút cân không rõ nguyên nhân...
Cách duy nhất để biết mình có nhiễm HIV hay không là xét nghiệm HIV. Những ai từng có hành vi nguy cơ như quan hệ không an toàn, dùng chung kim tiêm, hoặc chuẩn bị kết hôn, mang thai... nên chủ động đi xét nghiệm. Xét nghiệm HIV hiện nay được bảo mật và hoàn toàn miễn phí tại nhiều cơ sở y tế.
PV: Bác sĩ có thể chia sẻ về tình hình lây nhiễm HIV hiện nay trên địa bàn tỉnh đang diễn biến như thế nào?
BS.CKI Vũ Thị Ngọc: Tại tỉnh Đồng Nai, tính đến cuối năm 2024 lũy tích còn sống quản lý toàn tỉnh 6.862 trường hợp (trong đó: 5.243 trường hợp quản lý có hộ khẩu tại địa phương và 1.619 bệnh nhân ngoại tỉnh tạm trú ở Đồng Nai). Riêng từ đầu năm 2025 đến nay, đã ghi nhận 160 ca mới phát hiện.
Số ca nhiễm HIV chủ yếu là nam giới và lây qua đường tình dục. Nhóm tuổi chủ yếu tập trung ở nhóm 15-34 (66,6% năm 2024). Đây có thể do vài năm gần đây, người nhiễm thuộc nhóm nguy cơ cao MSM đang gia tăng trong cộng đồng. Đường lây chính vẫn là quan hệ tình dục không an toàn, tập trung tại các khu vực đô thị, nơi có nhiều khu công nghiệp và dịch vụ giải trí.
BS.CKI Vũ Thị Ngọc – Trưởng khoa Phòng, chống HIV/AIDS tư vấn cho bệnh nhân HIV.
Mặc dù số ca nhiễm mới có xu hướng giảm, nhưng sự gia tăng trong nhóm MSM trẻ tuổi là thách thức lớn, đòi hỏi sự vào cuộc mạnh mẽ từ các cơ quan chức năng và cộng đồng để tăng cường truyền thông, giáo dục và cung cấp dịch vụ dự phòng hiệu quả.
PV: Nếu trong gia đình có người bị nhiễm HIV, đặc biệt là trong mối quan hệ vợ chồng, thì người bệnh cần lưu ý những điều gì để tránh lây nhiễm cho người thân?
BS.CKI Vũ Thị Ngọc: Để tránh lây nhiễm cho người thân, người nhiễm HIV cần:
Tuân thủ điều trị ARV hàng ngày, đúng giờ. Khi đạt tải lượng virus dưới ngưỡng phát hiện, nguy cơ lây truyền qua tình dục gần như bằng không.
Quan hệ tình dục an toàn, luôn dùng bao cao su; có thể dùng thêm thuốc PrEP cho người bạn tình chưa nhiễm.
Không dùng chung vật dụng cá nhân có nguy cơ dính máu như dao cạo, bàn chải đánh răng, đồ cắt móng tay…
Xử lý đúng cách khi có máu: Dùng găng tay khi sơ cứu, vệ sinh bằng dung dịch sát khuẩn như Javen hoặc cồn.
Nếu muốn sinh con, nên tham khảo bác sĩ chuyên khoa để được hỗ trợ sinh con an toàn.
Xin khẳng định: HIV không lây qua ăn uống, bắt tay, ôm hôn hay sinh hoạt chung, nên không nên kỳ thị người nhiễm HIV trong gia đình.
PV: HIV có thể chữa dứt điểm được không? Bác sĩ có thể chia sẻ thông điệp quan trọng mà mình muốn gửi đến mọi người để phòng ngừa căn bệnh này?
BS.CKI Vũ Thị Ngọc: Hiện nay, HIV chưa thể chữa khỏi hoàn toàn. Tuy nhiên, người nhiễm HIV hoàn toàn có thể sống khỏe mạnh và không lây bệnh cho người khác nếu tuân thủ điều trị bằng thuốc ARV. Khi tải lượng virus trong máu giảm xuống dưới mức phát hiện, nguy cơ lây truyền gần như bằng không.
Thông điệp tôi muốn gửi đến mọi người là: HIV không phân biệt ai, không có dấu hiệu cảnh báo sớm, nhưng hoàn toàn có thể phòng tránh được. Mỗi người cần hiểu đúng, hành động đúng và sống có trách nhiệm, không chỉ để bảo vệ bản thân, mà còn vì sự an toàn của cộng đồng.
Phòng ngừa HIV không hề khó, quan trọng là chúng ta cần trang bị kiến thức đúng đắn, thực hành lối sống lành mạnh và không kỳ thị những người sống chung với HIV. Hãy xét nghiệm sớm nếu có nghi ngờ, vì biết sớm – điều trị sớm – sống khỏe mạnh chính là chìa khóa để kiểm soát HIV và hướng tới mục tiêu chấm dứt đại dịch này.
Xin cảm ơn BS.CKI Vũ Thị Ngọc!
Bích Ngọc (thực hiện)